AGAW-ARMAS - ANG SIMULA NG PAGHIHIMAGSIK NI AGUINALDO SA CAVITE ni Virgilio Leynes

Ang “Sigaw ng Kabite,” na naganap kinabukasan, ika-31 ng Agosto (taong 1896) ay isang kagiliw-giliw na halimbawa ng pagkakaiba sa pagitan ng proletaryado ng Maynila at ng mga rebolusyonaryo ng Kabite. Ang pangunahing layunin ni Aguinaldo ay makakuha ng mga sandata upang ipaglaban ang bayan laban sa kaaway. Bilang kapitang bayan, may malinaw siyang kalamangan sa Supremo na si Bonifacio at sa mga Katipunero ng Maynila: gagamitin niya ang kanyang katungkulan upang maisakatuparan ang kanyang layunin. Siya’y gagamit ng estratehiya. Maging payak man ito, ay matalim: siya’y pupunta kay Koronel Fernando Fargas, ang gobernador político-militar, at hihingi ng mga baril at isang pangkat ng mga kawal-dagat upang palakasin ang kanyang mga cuadrillero, sa dahilang ang Kabite ay sinasabing nanganganib salakayin ng mga tulisan. Subalit ang kanyang tunay na layunin ay habatin at bihagin ang mga kawal-dagat upang makuha ang kanilang mga sandata. Bago tumungo sa daungan ng Kabite nang Lunes ng umaga, dumaan muna si Aguinaldo sa kura paroko ng bayang si Padre de Blas upang humingi ng sulat ng rekomendasyon. 

Ngunit sinabi ng pari na, bilang kapitang bayan, ay madali niyang makakamit ang kanyang kahilingan mula sa gobernador. Si Koronel Fargas ay may bisita sa kanyang tanggapan—ang brigadier heneral ng mga kawal-dagat—ngunit nang mabatid niyang ang opisyal ng Kabite ay nasa labas, ay ipinatawag niya ito sa loob. “Gobernador,” wika ni Aguinaldo na may bahid ng pagmamadali, “ang mga tulisan ay papalapit na sa aming bayan, at nabatid ko ring marami sa kanila ay nagtitipon sa mga labas-bayan ng Malibay, Pasay, at Palanyag. Dahil sa nagpipintong malubhang kalagayan, ako’y humihiling ng pangkat ng mga kawal-dagat upang tumulong sa aking mga cuadrillero.” Sa sandaling iyon, ang panauhing brigadier heneral ay nakapagsalita nang di-sinasadya, na siyang nagbunyag ng mahalagang impormasyong militar na lubos na umakma sa lihim na balak ni Aguinaldo. “Ang lahat ng kawal-dagat dito sa Kabite,” anang opisyal, “ay ipinadala na sa Maynila sa utos ni Gobernador-Heneral Blanco, na nagdeklara ng batas militar sa walong lalawigan. Isa na lamang ang natitirang kompanya dito sa arsenal.” Sapat na ang impormasyong iyon para kay Aguinaldo upang matiyak na sa pag-iral ng tamang sandali, siya at ang kanyang mga kasamang Katipunero sa Kawit ay masakop ang Casa Tribunal nang walang panganib ng agarang pagtulong mula sa kabisera ng Kabite. 

Bago umuwi sa Kawit, dumaan muna si Aguinaldo sa ilang kasamang Katipunero at inutusan silang maghanda sapagkat siya’y mag-aalsa na nang gabing iyon. Bandang ikalawa ng hapon siya’y nakarating sa Kawit. Dumiretso siya sa kumbento upang ipagbigay-alam sa kura ang kabiguang natamo sa kanyang misyong opisyal. Umuwi siya sandali at pagkatapos ay muling nagbalik sa tribunal kung saan nakita niya ang dalawa niyang konsehal: sina Candido Tirona at Santiago Dano. Ang balak ni Aguinaldo ay maghimagsik kinagabihan, datapuwa’t nang siya’y mabalitaan na ang mga Katipunero ng Magdiwang ay nagaklas na sa San Francisco de Malabon at sa Noveleta, minabuti niyang simulan agad, yamang tatlong guwardiyang sibil lamang ang nakatalaga sa Casa Tribunal. Sa panahong yaon ng kapana-panabik na kalagayan, ang makataong damdamin ni Aguinaldo ay lumitaw: “Huwag nating patayin ang mga guwardiya,” sabi niya. “Hingin lang natin ang kanilang mga baril ng mapayapa.”

 

….Ang balak ay pasukuin ang tatlong guwardiya sibil sa isang marangal na labanan. “Kaming dalawa ni kumpadre Candido ang bahala rito,” wika ng matapang na kapitang bayan. … “Makabubuting si Kuya Dano ay umuwi na sa Binakayan upang abisuhan ang ating mga tauhan roon at bantayan ang polbórin.” Si Aguinaldo, bagama’t katamtaman lamang ang taas, ay madaling natalo at nakuha ang mga sandata ng dalawang guwardiya sibil. Subalit si Candido Tirona ay nahirapan sa pakikipagbuno sa ikatlong guwardiya na mas malaki at isa pang sarhento. 

Ang mga cuadrillero, na sabik nang sumalakay, ay inutusan ni Aguinaldo na huwag makialam maliban na lamang kung kinakailangan. “Ibigay mo sa akin ang iyong baril,” mariing utos ni Aguinaldo sa matigas na sarhento, subalit hindi siya pinansin nito. Sa kanyang Alaala, ikinuwento ni Aguinaldo ang sumunod: “Kaya’t binigwasan ko siya sa sikmura at siya’y napaurong. Nabitiwan niya ang kanyang baril at sinunggaban siya ng aking mga cuadrillero na may mga punyal at itak. Ngunit pinigil ko sila at sumigaw: ‘Huwag ninyong patayin ang taong ito!’ Sa kasamaang-palad, isa sa mga cuadrillero ay hindi nakinig sa aking utos at tinaga siya sa tapat ng tainga.” Nagtamo ng malaking sugat ang guwardiya sibil, ngunit tiniyak sa kanya ni Aguinaldo na hindi siya mamamatay. “Kung hindi ko pinigil ang kamay ng cuadrillerong iyon, ay patay ka na sana ngayon din,” aniya. Agad na ipinatawag ng kapitang bayan ang isang manggagamot upang gamutin ang sugatang lalaki. (Translated from Saulo, 94)